Służebność – jej cel oraz rodzaje.
Służebność to jedno z organiczonych praw rzeczowych, króre zapewnia uprawnionemu określone uprawnienia związane z obciążoną nieruchomością. Ustanowienie służebności ma na celu m.in. zwiększenie użyteczności innej nieruchomości. Wśród służebności wyróżnia się służebności gruntowe, osobiste oraz przesyłu.
Służebność gruntowa powstaje na skutek umowy między właścicielem nieruchomości obciążonej a osobą nabywającą prawo służebności (właściciel nieruchomości władnącej). Zgodnie z kodeksem cywilnym, oświadczenie woli właściciela nieruchomości władnącej wymaga formy aktu notarialnego. Od stron zależy, czy ustanowienie służebności było nieodpłatne czy też odpłatne. Innym sposobem ustanowienia służebności jest jej zasiedzenie.
Ustanowienie służebności drogi koniecznej możliwe jest w sytuacji, gdy właściciel nieruchomości nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub budynków gospodarczych1. Zgodnie z obowiązującą doktryną chodzi tu zarówno o brak dostępu, jak i nieodpowiedni dostęp, tj. niezapewniający niezbędnej łączności, uniemożliwiający gospodarcze korzystanie z nieruchomości. Wydzielenie drogi następuje za wynagrodzeniem, z uwzględnieniem potrzeb nieruchomości wymagającej tej drogi2, w sposób najmniej obciążający grunty, przez które ma prowadzić, przy uwzględnieniu interesu społeczno-gospodarczego. Roszczenie to przysługuje zarówno właścicielowi nieruchomości jak i użytkownikowi wieczystemu3.
Służebnością osobistą jest prawo obciążające daną nieruchomość, ustanowione na rzecz osoby fizycznej. Zgodnie z treścią art. 298 kodeksu cywilnego, zakres służebności osobistej i sposób jej wykonywania oznacza się, w braku innych danych, według osobistych potrzeb uprawnionego z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego i zwyczajów miejscowych. Śmierć osoby uprawnionej powoduje wygaśnięcie służebności osobistej. Ponadto podkreślić należy, że służebności osobiste są niezbywalne4.
Służebność mieszkania to uprawnienie do korzystania z położonego na cudzej nieruchomości budynku lub jego części. Umowa dożywocia to częsty przypadek w którym mamy do czynienia ze służebnością mieszkania. Mający służebność mieszkania może przyjąć na mieszkanie małżonka i małoletnie dzieci. Przyjęcie innych osób możliwe jest wtedy, gdy osoby te są przez niego utrzymywane albo potrzebne przy prowadzeniu gospodarstwa domowego. Dzieci przyjęte jako małoletnie mogą pozostać w mieszkaniu także po uzyskaniu pełnoletności5. W sytuacji, gdy mający służebność osobistą dopuszcza się rażących uchybień przy wykonywaniu tego prawa, można domagać się zamiany służebności na rentę.
Jaka jest istota służebności przesyłu? Nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia przedsiębiorstwa lub zakładu, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń6. Służebność przesyłu powstaje w wyniku trzech zdarzeń prawnych: orzeczenia sądu, umowy oraz zasiedzenia7.
